Schuilplaatsverleners gedenken met een wandelroute
Wandelen door de geschiedenis met behulp van de moderne media. Dat is de opzet van de wandelroute die na een lange voorbereidingstijd nu op 19 april 2020 in het kader van 75 Vrijheid in Amersfoort officieel wordt gepresenteerd bij de herdenking van de dag dat Kamp Amersfoort werd bevrijd.
Nadat al in en bij het station is stilgestaan bij wat zich hier afspeelde, begint de wandeling bij de plek waar op het eind van de oorlog twintig mannen (waaronder de schuilplaatsverlener Van den Dool, wiens geschiedenis is opgetekend*) zijn doodgeschoten door de Duitse bezetter.
Lees ook het artikel over het Onderduikerspad geschreven door Dick Haver Droeze. Hij is initiator van deze gedenkwaardige wandeling.
Wandel-app: Route van Hoop en Vrees
Er is een digitaal begeleide wandeling gemaakt langs de route die de gevangenen van Kamp Amersfoort moesten lopen van het Station naar het Kamp. De route voert langs tal van plekken met een (soms vreselijke) historie. Die geïllustreerde verhalen kun je lezen, maar deels ook horen uit interviews van ooggetuigen en slachtoffers. De afstand is circa 3,5 km, er is openbaar vervoer (tijden controleren) voor de terugweg vanaf Kamp Amersfoort.
De wandel-app kan vanaf 19 april 2020 gratis worden gedownload in Google play of de App Store.
Routeflyer nog verkrijgbaar
Sinds september 2015 was de conceptversie van de app beschikbaar onder de naam Onderduikerspad. Deze naam komt per 19 april 2020 te vervallen en wordt dus vervangen door Route van Hoop en Vrees. Onder de oude naam Onderduikerspad is een aantal routeflyers gedrukt die mogelijk nog verkrijgbaar zijn bij Kamp Amersfoort (op=op).
Artikel uit Trouw door Maaike Homan 2 mei 2017
Wandelapp als tijdmachine naar Kamp Amersfoort in de Tweede Wereldoorlog
Wim Mezger (88) staat op een kruispunt in een Amersfoortse woonwijk en wijst met zijn wandelstok naar het noorden. “Daar kwamen ze vandaan, elke week op willekeurige tijdstippen. Ik kon ze horen aankomen. Ze sloften. Het soort sloffen uit angst en van vermoeidheid. Ik vergeet dat geluid nooit meer.”
Mezger woonde in zijn jeugd langs de route die het merendeel van de 37.000 politiek gevangenen aflegden die tussen 1941 en 1945 liepen van station Amersfoort naar Kamp Amersfoort. En soms ook terug. Van die route wordt nu een wandelapp gemaakt met foto’s, geluidsopnamen en verslagen van ooggetuigen, zoals Mezger.
Het idee voor de app komt van Stichting Schuilplaatsverleners, die samenwerkt met Kamp Amersfoort en Stichting Russisch Ereveld. Op de vraag waarom juist nu die app en aandacht, zegt Dick Haver Droeze van Stichting Schuilplaatsverleners: “De oorlogsgeneratie overlijdt in hoog tempo. Mensen beseffen dat gebeurtenissen moeten worden opgetekend, anders gaan ze verloren. Bovendien is er vanwege het vluchtelingenprobleem in Europa weer belangstelling voor het thema.”
Etensresten
Dat mensen elkaar nog altijd zulke gruwelijkheden aandoen, daar kan Mezger niet bij. De oorlog heeft diepe indruk op hem gemaakt en zijn herinneringen zijn levendig. Op een bankje in een plantsoen langs de route vertelt hij over die tijd. In zijn boodschappentas heeft hij briefjes gestopt met daarop belangrijke jaargetallen.
Hij kijkt naar de huizen achter hem. “Daar woonde een onderwijzer die onder het huis een gang vol wapens had. En daar woonde meneer Stokvis, die had een Joodse vrouw. Nou, dan weet je het wel.”
Als tiener ging hij altijd kijken naar de gevangenen die langskwamen. Op risico van een pak slaag van Duitse bewakers deelden buurtbewoners hun laatste etensresten met de vaak uitgehongerde gevangenen. “Soms was dat een halve aardappel.”
Zelf stal Mezger eens een stuk brood uit de keuken van zijn moeder en gaf het aan een man die naar het kamp werd gebracht. Een foto van de kauwende man is bewaard gebleven. Van al zijn herinneringen vormt een groep Russen ‘de meest afschuwelijke’. In 1941 brachten de Duitsers 101 krijgsgevangen uit de Sovjet-Unie als levend propagandamateriaal naar Kamp Amersfoort. De boodschap: je kon maar beter voor nazi-Duitsland kiezen dan voor de communisten.
Mezger: “Ze liepen in vodden, op blote voeten, waren totaal uitgeput en konden niet eens meer praten. Ze gebaarden alleen maar dat ze honger hadden. Ik vond ze er maar raar uitzien. In plaats van ons af te schrikken, kregen we alleen maar medelijden met ze.”
Remco Reiding werkt voor Kamp Amersfoort en Stichting Russisch Ereveld. Hij kwam een paar jaar geleden met Mezger in contact. Reiding vertelt hoe 24 van deze gevangenen omkwamen door honger, ziekte en mishandeling. “De rest van deze groep werd gefusilleerd. Het was de op één na grootse massa-executie in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. De kamparts had op zijn bureau, als trofee, twee van hun schedels staan.”
Middelbare scholieren zullen de app met wandelroute binnenkort testen. Vooral zij zijn de doelgroep. Een app zegt Mezger echter niet zoveel. Voordat hij zijn auto instapt om in de kroeg een borrel te drinken om op te warmen zegt hij: “Ik denk dat het voor jonge mensen lastig te begrijpen is, die oorlog, maar wie weet lukt het aan de hand van onze verhalen wel. Op welke manier die ook doorverteld worden.”
Lees ook het artikel over het Onderduikerspad door Dick Haver Droeze.
Ooggetuige Wim Mezger (88) en geschiedschrijver Remco Reiding. Mezger zag in de oorlogsjaren de gevangenentransporten van het station Amersfoort naar Kamp Amersfoort. Beeld Werry Crone
Wim Mezger met zijn documentatie over de Tweede Wereldoorlog. Beeld Werry Crone
Kamp Amersfoort: berucht doorvoer- en werkkamp
In de Tweede Wereldoorlog was Kamp Amersfoort een berucht doorvoer- en werkkamp. Zo’n 650 gevangenen overleden in het kamp door honger, het harde werk, mishandelingen en executies door SS’ers. Elie Cohen, die in het kamp heeft gezeten, omschreef de situatie in één van zijn boeken als onmenselijk.
‘We moesten lopen van het station naar het kamp. De ontvangst beloofde niet veel goeds. We zagen de arbeidscommando’s binnenkomen. Die mensen leken wel halve lijken.’ Vergeleken met deze hel was Kamp Westerbork volgens hem ‘de hemel’.
Na de oorlog is het kamp afgebroken. Sinds de jaren tachtig is er een herdenkingsplaats en tien jaar geleden kwam daar een bezoekerscentrum bij. Lang na de oorlog dus. “Kamp Amersfoort heeft nooit de plek gehad in ons collectieve geheugen die het verdient”, geeft medewerker Remco Reiding als verklaring. De komende twee jaar wordt het bezoekerscentrum uitgebreid en gemoderniseerd.
De route die gevangenen aflegden tussen het kamp en het station staat centraal in een herdenking die Kamp Amersfoort in oktober organiseert.